Piet Mondriaan staat vermeld in de kunstcatalogus van de
Internationale Tentoonstelling van Nijverheid, Handel en Kunst die in
Tilburg in 1913 plaatsvond. Mijmering
was de titel van het werk
dat onder de naam van Mondriaan was ingestuurd in de categorie
‘schilderijen’. Buiten dat het werk 500 gulden waard was en dat de
Nederlandse schilder op dat moment in Parijs woonde, ontbreken verdere
gegevens.
In 2016-2017 deed Petra Robben,
projectleider bij Stadsmuseum Tilburg, onderzoek naar deze Mondriaan.
Zij schreef daarover een artikel dat werd geplaatst in
Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur. Hieronder volgt een verkorte weergave van het artikel.
Tilburg
organiseerde in 1913 een Internationale Tentoonstelling voor
Nijverheid, Handel en Kunst. De stad had enkele jaren daarvoor, in 1909,
al ervaring opgedaan met de organisatie van een grootse
tentoonstelling. Het tentoonstellingscomplex was gesitueerd op het
terrein waarop later het St. Elisabethziekenhuis werd gebouwd.
 |
| Collectie Regionaal Archief Tilburg |
Op
de kunsttentoonstelling in Tilburg waren schilderijen aquarellen,
etsen, pastels en beeldhouwwerken te zien. In afzonderlijke gebouwen
werden de beroemdste schilderstukken van grootste meesters getoond. Dat
de kunstenaars uit het gehele land afkomstig waren, blijkt uit de
plaatsnaamvermelding achter de naam van de kunstenaars in de catalogus.
Naast
een groot aantal kunstenaars uit Amsterdam, Laren en Den Haag, waren er
ook kunstenaars afkomstig uit Noord-Brabant. Slechts twee kunstenaars,
K. Berghegge en A.M. Lejeune, kwamen uit Tilburg. Het internationale
karakter van de tentoonstelling was gewaarborgd met drie deelnemers uit
het buitenland: M. van Andringa (Ukkel bij Brussel), P.J. van de Ouderaa
(Antwerpen) en Piet Mondriaan uit Parijs.
In Parijs exposeerde Mondriaan in het voorjaar van
1913 met drie inzendingen in de Salon des Indépendants. Volgens Wietse
Coppes, kunsthistoricus en editeur van het Mondriaan Editie Project bij
het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in Den Haag, was
Mondriaan eind juli wel in Nederland. Hans Janssen, hoofdconservator van
moderne kunst bij het Gemeentemuseum in Den Haag en auteur van de
onlangs uitgebrachte biografie Piet Mondriaan stelt echter dat Mondriaan
niet -zoals hij gewoon was- naar Domburg ging onder andere vanwege het slechte weer. In het verslag van de
gemeente Tilburg over de tentoonstelling in het jaar 1913 is te lezen
dat het inderdaad voortdurend nat en guur was.
 |
Collectie Regionaal Archief Tilburg
|
Momenteel kennen we vooral het werk van Mondriaan
bestaande uit grote, witte vlakken in combinatie met vlakken in de
primaire kleuren rood, geel en blauw en van elkaar geschieden door
rechte, zwarte lijnen. Het vroegere werk van Mondriaan was echter
naturalistisch-impressionistisch. Pas rond 1908 begon Mondriaan met de
deformatie van vormen in zijn schilderijen. Daarnaast ging hij over tot
het gebruik van niet-realistische kleuren. Bij het schilderij Devotie
(1908) was het rode haar van het meisje een bewuste keuze: ‘den
materieelen kant op den achtergrond. Den geestelijken kant naar den
voorgrond.’ Deze deformatie en het veranderende kleurgebruik werden niet
altijd gewaardeerd.
Het geëxposeerde werk
Mijmering
in Tilburg moet gemaakt zijn vóór 1913. Het zal eerder tot het oudere
werk van Mondriaan hebben behoord, anders was het waarschijnlijk genoemd
in de recensie over de kunsttentoonstelling in Tilburg. Het jaar
daarvoor, bij een expositie in Nijmegen in 1912, exposeerde Mondriaan
met het werk
In den tuin. Het was zodanig modern dat de jury van
die tentoonstelling ernstig twijfelde of de schilderkunst van de
toekomst nog tot het gebied van de schone kunsten gerekend kon worden.
Mondriaan had inmiddels afscheid genomen van de
traditionele kunstenaarsverenigingen en was hij enkel nog gelieerd aan
de Moderne Kunst Kring. Hoe kan dan de vermelding van Mijmering in de
kunstcatalogus worden verklaard? Bekend is dat Mondriaan bevriend was
met enkele dames die behoorden tot de zogenoemde Amsterdamse Joffers.
Een van hen was Agathe Zethraeus die op de kunsttentoonstelling in
Tilburg exposeerde met drie topografische werken van Amsterdam. Andere
dames en tevens ‘joffers’ op de tentoonstelling in Tilburg in 1913 waren
Lizzy Ansingh, Ans van den Berg, Coba Ritsema en Jacoba Surie,
afkomstig uit Amsterdam en Den Haag.
Bekend is dat
Mondriaan voor zijn Parijse periode regelmatig op zwart zaad zat. Toen
Mondriaan in 1911 naar Parijs trok om in contact te komen met de
kubisten, en om daarmee dichterbij zichzelf te komen van wat hij
werkelijk wilde, gaf hij zijn woning op, verbrak zijn verloving en
bracht zijn schilderijen onder bij kennissen en vriendinnen. Hij
verkocht zoveel mogelijk werk en schreef zich uit bij de gemeente
Amsterdam. Zou het kunnen dat het schilderij
Mijmering bij iemand
was terecht gekomen, die het vervolgens in 1913 inzond naar Tilburg en
het te koop aanbood voor 500 gulden, zodat Mondriaan weer inkomsten had?
 |
Piet Mondriaan, Devotie (1908)
Coll. Gemeentemuseum Den Haag |
De vraag om de
Mijmering van Piet Mondriaan in
de Tilburgse kunstcatalogus te duiden, werd voorgelegd aan drie
specialisten. Alied Ottevanger, kunsthistorica en curator van 20e-eeuwse
prenten en tekeningen Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam, aan
Wietse Coppes van het RKD en hoofdconservator Gemeentemuseum Den Haag
Hans Janssen. Geen van drieën kwam ooit in een onderzoek de naam van
Piet Mondriaan tegen met het schilderij Mijmering op een tentoonstelling
te Tilburg in 1913. Wel hebben zij een idee welke werken in aanmerking
kunnen komen voor het geëxposeerde werk in 1913. Het gaat om de portretten 'Devotie' en 'Girl in red' die Mondriaan in de jaren 1908-1909 schilderde.
 |
Piet Mondriaan, Girl in red (1908-1909)
Coll. Gemeentemuseum Den Haag |
Als
enige ‘feit’ blijft dus over dat de naam van Piet Mondriaan in een
catalogus van de Tilburgse tentoonstelling van 1913 staat vermeld. Maar hing het werk daadwerkelijk in Tilburg, of bleef het bij een aanmelding
met een opname in de catalogus? De kennis over het werk van Piet
Mondriaan op de Tilburgse Internationale Tentoonstelling voor
Nijverheid, Handel en Kunst in 1913 is zeer beperkt, en daarom zal het
voorlopig bij een mijmering moeten blijven.
Wie het gehele artikel wil lezen en kennis wil nemen van de gebruikte bronnen, kan het tijdschrift Tilburg
kopen bij de lokale boekhandels in Tilburg.
