Mijmering over een Mondriaan in Tilburg

Piet Mondriaan staat vermeld in de kunstcatalogus van de Internationale Tentoonstelling van Nijverheid, Handel en Kunst die in Tilburg in 1913 plaatsvond. Mijmering was de titel van het werk dat onder de naam van Mondriaan was ingestuurd in de categorie ‘schilderijen’. Buiten dat het werk 500 gulden waard was en dat de Nederlandse schilder op dat moment in Parijs woonde, ontbreken verdere gegevens.

In 2016-2017 deed Petra Robben, projectleider bij Stadsmuseum Tilburg, onderzoek naar deze Mondriaan. Zij schreef daarover een artikel dat werd geplaatst in Tilburg. Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur. Hieronder volgt een verkorte weergave van het artikel.

Tilburg organiseerde in 1913 een Internationale Tentoonstelling voor Nijverheid, Handel en Kunst. De stad had enkele jaren daarvoor, in 1909, al ervaring opgedaan met de organisatie van een grootse tentoonstelling. Het tentoonstellingscomplex was gesitueerd op het terrein waarop later het St. Elisabethziekenhuis werd gebouwd.

Collectie Regionaal Archief Tilburg

Op de kunsttentoonstelling in Tilburg waren schilderijen aquarellen, etsen, pastels en beeldhouwwerken te zien. In afzonderlijke gebouwen werden de beroemdste schilderstukken van grootste meesters getoond. Dat de kunstenaars uit het gehele land afkomstig waren, blijkt uit de plaatsnaamvermelding achter de naam van de kunstenaars in de catalogus.

Naast een groot aantal kunstenaars uit Amsterdam, Laren en Den Haag, waren er ook kunstenaars afkomstig uit Noord-Brabant. Slechts twee kunstenaars, K. Berghegge en A.M. Lejeune, kwamen uit Tilburg. Het internationale karakter van de tentoonstelling was gewaarborgd met drie deelnemers uit het buitenland: M. van Andringa (Ukkel bij Brussel), P.J. van de Ouderaa (Antwerpen) en Piet Mondriaan uit Parijs.

In Parijs exposeerde Mondriaan in het voorjaar van 1913 met drie inzendingen in de Salon des Indépendants. Volgens Wietse Coppes, kunsthistoricus en editeur van het Mondriaan Editie Project bij het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in Den Haag, was Mondriaan eind juli wel in Nederland. Hans Janssen, hoofdconservator van moderne kunst bij het Gemeentemuseum in Den Haag en auteur van de onlangs uitgebrachte biografie Piet Mondriaan stelt echter dat Mondriaan niet -zoals hij gewoon was- naar Domburg ging onder andere vanwege het slechte weer. In het verslag van de gemeente Tilburg over de tentoonstelling in het jaar 1913 is te lezen dat het inderdaad voortdurend nat en guur was.

Collectie Regionaal Archief Tilburg

Momenteel kennen we vooral het werk van Mondriaan bestaande uit grote, witte vlakken in combinatie met vlakken in de primaire kleuren rood, geel en blauw en van elkaar geschieden door rechte, zwarte lijnen. Het vroegere werk van Mondriaan was echter naturalistisch-impressionistisch. Pas rond 1908 begon Mondriaan met de deformatie van vormen in zijn schilderijen. Daarnaast ging hij over tot het gebruik van niet-realistische kleuren. Bij het schilderij Devotie (1908) was het rode haar van het meisje een bewuste keuze: ‘den materieelen kant op den achtergrond. Den geestelijken kant naar den voorgrond.’ Deze deformatie en het veranderende kleurgebruik werden niet altijd gewaardeerd.

Het geëxposeerde werk Mijmering in Tilburg moet gemaakt zijn vóór 1913. Het zal eerder tot het oudere werk van Mondriaan hebben behoord, anders was het waarschijnlijk genoemd in de recensie over de kunsttentoonstelling in Tilburg. Het jaar daarvoor, bij een expositie in Nijmegen in 1912, exposeerde Mondriaan met het werk In den tuin. Het was zodanig modern dat de jury van die tentoonstelling ernstig twijfelde of de schilderkunst van de toekomst nog tot het gebied van de schone kunsten gerekend kon worden.

Mondriaan had inmiddels afscheid genomen van de traditionele kunstenaarsverenigingen en was hij enkel nog gelieerd aan de Moderne Kunst Kring. Hoe kan dan de vermelding van Mijmering in de kunstcatalogus worden verklaard? Bekend is dat Mondriaan bevriend was met enkele dames die behoorden tot de zogenoemde Amsterdamse Joffers. Een van hen was Agathe Zethraeus die op de kunsttentoonstelling in Tilburg exposeerde met drie topografische werken van Amsterdam. Andere dames en tevens ‘joffers’ op de tentoonstelling in Tilburg in 1913 waren Lizzy Ansingh, Ans van den Berg, Coba Ritsema en Jacoba Surie, afkomstig uit Amsterdam en Den Haag.

Bekend is dat Mondriaan voor zijn Parijse periode regelmatig op zwart zaad zat. Toen Mondriaan in 1911 naar Parijs trok om in contact te komen met de kubisten, en om daarmee dichterbij zichzelf te komen van wat hij werkelijk wilde, gaf hij zijn woning op, verbrak zijn verloving en bracht zijn schilderijen onder bij kennissen en vriendinnen. Hij verkocht zoveel mogelijk werk en schreef zich uit bij de gemeente Amsterdam. Zou het kunnen dat het schilderij Mijmering bij iemand was terecht gekomen, die het vervolgens in 1913 inzond naar Tilburg en het te koop aanbood voor 500 gulden, zodat Mondriaan weer inkomsten had?

Piet Mondriaan, Devotie (1908)
Coll. Gemeentemuseum Den Haag

De vraag om de Mijmering van Piet Mondriaan in de Tilburgse kunstcatalogus te duiden, werd voorgelegd aan drie specialisten. Alied Ottevanger, kunsthistorica en curator van 20e-eeuwse prenten en tekeningen Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam, aan Wietse Coppes van het RKD en hoofdconservator Gemeentemuseum Den Haag Hans Janssen. Geen van drieën kwam ooit in een onderzoek de naam van Piet Mondriaan tegen met het schilderij Mijmering op een tentoonstelling te Tilburg in 1913. Wel hebben zij een idee welke werken in aanmerking kunnen komen voor het geëxposeerde werk in 1913. Het gaat om de portretten 'Devotie' en 'Girl in red' die Mondriaan in de jaren 1908-1909 schilderde.

Piet Mondriaan, Girl in red (1908-1909)
Coll. Gemeentemuseum Den Haag

Als enige ‘feit’ blijft dus over dat de naam van Piet Mondriaan in een catalogus van de Tilburgse tentoonstelling van 1913 staat vermeld. Maar hing het werk daadwerkelijk in Tilburg, of bleef het bij een aanmelding met een opname in de catalogus? De kennis over het werk van Piet Mondriaan op de Tilburgse Internationale Tentoonstelling voor Nijverheid, Handel en Kunst in 1913 is zeer beperkt, en daarom zal het voorlopig bij een mijmering moeten blijven.

Wie het gehele artikel wil lezen en kennis wil nemen van de gebruikte bronnen, kan het tijdschrift Tilburg kopen bij de lokale boekhandels in Tilburg.

Laatste kans om Stickerboek Koningsdag vol te krijgen

Studio Ontwerphaven, tekeningen Jeroen de Leijer

Het Stickerboek Koningsdag 2017 ‘Op zoek naar de Wortels van Oranje’ was een groot succes! Duizenden leerlingen van de bovenbouw basisonderwijs spaarden in de weken voor Koningsdag hun boek vol met stickers. Degenen die nog stickers missen, krijgen tot en met eind mei de kans de laatste stickers op te halen bij het archief.

Stadsmuseum Tilburg biedt zo de mogelijkheid om alle stickerboeken vol te krijgen. In het gebouw van Regionaal Archief Tilburg, waar Stadsmuseum Tilburg ook kantoor houdt, zijn de laatste stickers op te halen aan de balie. Het adres is Kazernehof 75 in Tilburg en de openingstijden zijn dinsdag tot en met vrijdag van 9.30 tot 17.00 uur. Het is handig om daarbij een lijstje met de ontbrekende nummers mee te nemen. De tegenprestatie van het tekenen van een wortel op de muur hoeft niet meer, maar mag wel.
De makers van het Stickerboek kijken terug op een geslaagde activiteit. Vele kinderen gingen er enthousiast mee aan de slag. Ruim negentig kinderen stonden tijdens Koningsdag langs de route, de prijs voor het vinden van de drie Gouden Stickers. Zij overhandigden het Stickerboek aan de prinsessen op het moment dat die langsliepen. Prinses Amalia zei zelfs dat ze het in het echt nog leuker vond dan op televisie.

De samenwerking tussen vele partijen (Stadsmuseum Tilburg, T-Primair, Bibiliotheek Midden-Brabant, ContourdeTwern, Quiet, Ontdekstation, Regionaal Archief Tilburg, Factorium, Albert Heijn, Voetbakclub Willem II)  is goed bevallen en smaakt naar meer. NOS Radio, het Jeugdjournaal, EenVandaag en Omroep Brabant besteedden er aandacht aan en tijdens de radio-uitzending van Koningsdag werd het Stickerboek ook genoemd. Regionale en lokale pers schreef over het Stickerboek, Marc van der Linden en Rick Evers twitterden erover en via het tijdschrift Vorsten kon je een exemplaar winnen. Maar het belangrijkste is uiteraard dat vele kinderen plezier beleefden aan het boek en iets meer te weten kwamen over de band tussen het Koningshuis en Tilburg.

Kijk voor meer informatie op www.stickerboekkoningsdag.nl

Het stickerboek is ontstaan met dank aan De Bibliotheek Midden-Brabant, CountourdeTwern, Onderwijscoöperatie T-Primair, gemeente-Tilburg, Ontdekstation, Quiet Community, Voetbalclub Willem II, Regionaal Archief Tilburg.

Lezing 'Virtueel Tilburg' door Peter Keijzers

De Bibliotheek Tilburg Centrum organiseert in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg op donderdag 11 mei om 19.30 uur een lezing over ‘Virtueel Tilburg’. Deze lezing wordt verzorgd door Peter Keijzers. Plaatsen dienen tevoren te worden gereserveerd bij de Bibliotheek Tilburg Centrum.

Inwoners van Tilburg bouwen in de Bibliotheek Tilburg Centrum gezamenlijk aan een maquette van de stad zoals die eruit zag in de jaren ’50 van de vorige eeuw. Maar welke ontwikkelingen hebben in onze stad sindsdien plaatsgevonden en hoe kunnen we onze stad visualiseren? De gemeente Tilburg was enkele jaren lang koploper met 3D-visualisering van de openbare ruimte. Er is een digitale maquette van de stad gemaakt, waar je met de muis in de hand dwars door alle straten van de binnenstad kunt lopen. In deze lezing laat Peter Keijzers, voorheen projectleider 3D van de gemeente Tilburg, het publiek kennismaken met deze weinig bekende Tilburgse driedimensionale wereld. Aan de orde komt o.a. de uitbeelding van de Vincent van Gogh wandelroute (van Annaplein naar Paleis Raadhuis) in de stijl van 1866.

Een lezing voor een ieder die geïnteresseerd is in het verleden, heden en toekomst van onze stad. Na de lezing is er gelegenheid om de Tilburg-Maquette op de eerste verdieping van de Bibliotheek te bezoeken en kunnen er vragen worden gesteld.

De lezing vindt plaats op 11 mei van 19.30 tot 20.30 uur in de Theaterzaal van de Bibliotheek Tilburg Centrum. Vanaf 19.00 uur staat een kopje koffie/thee klaar. De lezing is gratis voor leden van de Bibliotheek. Niet-leden betalen 3 euro p.p. Reserveren kan telefonisch via 013-4648513, per mail via ticketsbtc@bibliotheekmb.nl of persoonlijk bij de informatiebalie van de Bibliotheek Tilburg Centrum.

Kalkbakje en wc-pot: de stadscollectie van Tilburg op TV

Schilderijen, een dodenmasker een kalkbakje en een wc-pot: voorwerpen uit de Tilburgse stadscollectie. Koninklijk erfgoed in de spotlight, dat was onder andere het doel van de Tilburgse erfgoedtiendaagse. Niet alleen de lokale pers, maar zelfs de landelijke zoals Omroep Max toonden belangstelling.

In het eerste filmpje van Brabants Dagblad zijn schilderijen te zien, opgenomen in het depot van Stadsmuseum Tilburg. Een van de schilderijen is van Pieneman dat de overgave bij Hasselt, het einde van de Tiendaagse Veldtocht, laat zien. Vervolgens komen in het filmpje het kalkbakje met troffeltje aan bod, evenals het vermeende dodenmasker van koning Willem II. Het bakje werd gebruikt bij de eerste steenlegging van het paleis. Het bronzen masker werd in de jaren 1930 in bewaring gegeven aan de gemeente. Het zou van Willem II zijn geweest.

Een tweede filmpje werd gemaakt door Omroep Max. 'De plee van Willemien' zo wordt de koninklijke Delftsblauwe toiletpot genoemd. Deze bevond zich tot de jaren 1970 in het oude gemeentehuis. Tijdens een feestje ter ere van de sloop werd de pot ontvreemd. De gasten hadden bij de uitnodiging te horen gekregen dat ze een aandenken mochten meenemen. Tilburger Ed Ghering maakte met zijn vrouw een plan om de wc-pot uit de 'dames' te ontvreemden. De pot ging in de auto mee naar huis, maar burgemeester Becht, die al jarenlang zelf de 'sloper' wordt genoemd, was hier niet blij mee. Toen er met carnaval traditiegetrouw een cadeau aan de Prins moest worden aangeboden, wist adjudant Ed Ghering meteen wat dat moest zijn.

De erfgoedobjecten bevinden zich in de depots van Stadsmuseum Tilburg; ze zijn vrijwel nooit tentoongesteld. Door de media-aandacht voor de stad in aanloop naar Koningsdag zijn de wc-pot, het dodenmasker en het kalkbakje voor even in de koninklijke spotlight gezet.

Lezing archeologie Tentenkamp TiendaagseVeldtocht

Op woensdag 19 april houdt archeoloog Jan Roymans een lezing over de Tiendaagse veldtocht. Het belooft een bijzonder verhaal te worden: volgens de archeoloog is het voor Nederland uniek erfgoed, van nationaal belang. 

Culturele, religieuze, politieke en economische verschillen gaven aanleiding tot het conflict dat we kennen als de Belgische Opstand met als resultaat de opsplitsing van het Verenigd koninkrijk van Willem I. Een breekpunt, gepaard gegaan met de laatste aanvalsoorlog van Nederland: de zogeheten Tiendaagse Veldtocht gevolgd door een jarenlange patstelling alvorens het grote Koninkrijk der Nederlanden, op dat moment niet ouder dan 15 jaar, uiteenvalt in drieën: Nederland, België en Luxemburg.

Gedurende de periode 1830/1 - 1839 bevonden zich veel manschappen en legeronderdelen in het zuiden van ons land. Die verblijven in de vestingsteden, zijn in kantonnement of verblijven tijdelijk in een groot tentenkamp om zich voor te bereiden op een oefening in groter verband of komende campagne. Van die veldkampen bevond zich er één nabij Rijen en één nabij Oirschot.

Tijdens de oefeningen verbleven in het militaire kamp van Rijen meer dan tienduizend mensen, militairen en burgers. De aanwezigheid van zulke grote getale in het veld moeten niet alleen hun sporen  in archieven, maar ook in het bodemarchief hebben nagelaten. Zeker als men beseft dat vele voorzieningen waren opgebouwd met zand en heideplaggen. Daarvan resteren wellicht nog diverse zichtbare sporen in het landschap.

De lezing van archeoloog Jan Roijmans is een digitale ‘wandeltocht’ door het kamp Rijen en het bijbehorende oefenterrein. Wandelschoenen zijn overbodig.

Woensdag 19 april
19.00 uur Inloop. Aanvang lezing 19.30 uur. Einde ca. 21.30 uur
Locatie Wijkcentrum Heyhoef (Reeshof)

Aanmelden bij Stadsmuseum Tilburg

Stickerboek Koningsdag: Op zoek naar de Wortels van Oranje

Stadmuseum Tilburg lanceert Stickerboek voor Koningsdag

Vandaag lanceert Stadsmuseum Tilburg een stickerboek voor de jeugd van Tilburg, Berkel-Enschot en Udenhout. Aanleiding is het bezoek van de Koninklijke familie aan Tilburg tijdens Koningsdag. Alle 10.000 basisschoolleerlingen (groep 5 t/m 8) van de gemeente Tilburg ontvangen dit doe- en kijkboek en kunnen de twintig gratis stickers verzamelen via verschillende uitgiftepunten in de stad. Onder de stickers bevinden zich drie Gouden Stickers en elf Zilveren Stickers waarmee mooie prijzen zijn te winnen voor de schoolklas van de vinder.

Hoofdfiguren in het stickerboek zijn de drie prinsessen Amalia, Alexia en Ariane. Zij trekken door Tilburg en leren zo de stad kennen waar hun voorvader Koning Willem II zo dol op was. Ze komen langs het Paleis-Raadhuis en langs de sterfplek van Koning Willem II. Ze verkopen ‘ouwe meuk’ in het Wilhelminapark en zien de Delftsblauwe toiletpot voor koningin Wilhelmina. Zo ontdekken ze hun Tilburgse ‘roots’, de wortels van Oranje. De kinderen van Tilburg ontdekken ze mee, samen met de prinsessen!

Burgemeester Noordanus schreef het voorwoord. De overige teksten zijn van Frank van Pamelen en Nick J. Swarth. De (soms hilarische) tekeningen zijn van Jeroen de Leijer en Studio Ontwerphaven verzorgde de prachtige vormgeving. Het is een kleurrijk, vrolijk boek geworden waaraan zowel de jeugd als volwassenen plezier gaan beleven. De grootste uitdaging is echter om alle stickers compleet te krijgen. Op vele plekken in de stad zijn de twintig stickers bij elkaar te verzamelen. In de laatste dagen voor Koningsdag zijn er vier ruilbeurzen om van dubbelen af te komen. 

Het stickerboek is vooral bedoeld voor leerlingen van de bovenbouw van het basisonderwijs. De leerlingen ontvangen maandag 10 april op school een exemplaar en krijgen meteen een eerste setje stickers. Daarna gaan de leerlingen zelf op pad voor de overige plakplaatjes. Steeds wordt een kleine ‘tegenprestatie’ gevraagd. De bibliotheken geven de stickers bijvoorbeeld bij het lenen van een boek. De leerlingen die de Zilveren Stickers vinden krijgen leuke prijzen met de hele klas. De vinders van de Gouden Stickers krijgen iets heel speciaals: met de hele klas een mooie plek langs de Koningsroute op 27 april!

Het verhaal in het stickerboek gaat niet alleen over de geschiedenis van de stad, maar kijkt ook vooruit. Koning Willem Alexander viert nu zijn 50^e verjaardag in onze stad, maar wie weet doet prinses Amalia dat ook wel als zíj 50 wordt. Zien we haar terug op Koninginnedag in 2053?

Kijk voor meer informatie op www.stickerboekkoningsdag.nl (ook voor de locaties om stickers op te halen).

Sponsors en fondsen: Het Boekenschop, Cinecitta Films en meer, Tivolifonds, Gemeente Tilburg Erfgoedsubsidie, Albert Heijn, City Marketing, Stichting Jacques de Leeuw.

Samenwerkingspartners: De Bibliotheek Midden-Brabant, CountourdeTwern, Onderwijscoöperatie T-Primair, gemeente-Tilburg, Ontdekstation, Quiet Community, Voetbalclub Willem II, Regionaal Archief Tilburg.